تعاریف و اصطلاحات گمرکی
جهان تجارت بین‌الملل پر از اصطلاحات و مفاهیم تخصصی است که درک آنها برای واردکنندگان، صادرکنندگان و حتی افراد غیرمتخصص اهمیت زیادی دارد.
در حوزه گمرک و ترخیص کالا، آشنایی با این اصطلاحات به شما کمک می‌کند تا فرآیندهای گمرکی را بهتر درک کنید، هزینه‌ها را مدیریت کنید و با قوانین و مقررات هماهنگ شوید. در این صفحه، مجموعه‌ای از مهم‌ترین اصطلاحات گمرکی را به زبانی ساده و قابل فهم گردآوری کرده‌ایم.
هر اصطلاح با توضیحات مختصر و در صورت نیاز مثال‌های کاربردی ارائه شده تا چه به‌عنوان یک فعال تجاری و چه به‌عنوان فردی کنجکاو، بتوانید به‌راحتی با مفاهیم آشنا شوید. این فهرست به‌گونه‌ای طراحی شده که هم برای حرفه‌ای‌ها کاربردی باشد و هم برای تازه‌کارها راهنما.
اسناد و مدارک گمرکی
این دسته شامل اسنادی است که در فرآیندهای گمرکی برای شناسایی، ثبت و تأیید کالا یا حمل‌ونقل استفاده می‌شوند. این اسناد برای واردکنندگان و صادرکنندگان حیاتی هستند، زیرا بدون آنها ترخیص یا انتقال کالا ممکن نیست.
اظهارنامه گمرکی
سندی که اطلاعات کالا (نوع، مقدار، ارزش) و صاحب کالا برای ارائه به گمرک در آن ثبت می‌شود.
مثل فرم بانکی که پر می‌کنید تا پول جابه‌جا شود، اظهارنامه هم برای گمرک پر می‌شود تا کالا ترخیص شود.
مثل فرم بانکی که پر می‌کنید تا پول جابه‌جا شود، اظهارنامه هم برای گمرک پر می‌شود تا کالا ترخیص شود.
بارنامه (Bill of Lading)
سندی که شرکت حمل‌ونقل (معمولاً کشتیرانی یا حمل هوایی) صادر می‌کند و جزئیات کالا، مبدا، مقصد و شرایط حمل را مشخص می‌کند.
مثل بلیط قطار که نشان می‌دهد از کجا به کجا می‌روید.
مثل بلیط قطار که نشان می‌دهد از کجا به کجا می‌روید.
فاکتور تجاری (Commercial Invoice)
سندی که فروشنده برای خریدار صادر می‌کند و شامل قیمت، تعداد، نوع کالا و شرایط فروش است.
گواهی مبدا (Certificate of Origin)
سندی که تأیید می‌کند کالا در کدام کشور تولید شده است؛ برای تعیین تعرفه‌ها و رعایت قوانین تجاری مهم است.
مثل برچسب «ساخت ایران» روی یک فرش دستبافت.
مثل برچسب «ساخت ایران» روی یک فرش دستبافت.
کارنه تیر (Carnet de Passage)
سندی بین‌المللی برای حمل موقت کالا یا وسایل نقلیه (مثل خودرو) بدون پرداخت عوارض گمرکی.
برای بردن ماشین شخصی به یک سفر خارجی از این سند استفاده می‌شود.
برای بردن ماشین شخصی به یک سفر خارجی از این سند استفاده می‌شود.
لیست عدل‌بندی (Packing List)
سندی که جزئیات بسته‌بندی کالا (تعداد بسته‌ها، وزن، ابعاد) را نشان می‌دهد.
مثل لیستی که برای اسباب‌کشی می‌نویسید تا بدانید هر جعبه چه چیزی دارد.
مثل لیستی که برای اسباب‌کشی می‌نویسید تا بدانید هر جعبه چه چیزی دارد.
گواهی بازرسی (Inspection Certificate)
سندی که توسط شرکت‌های بازرسی تأیید می‌کند کالا با استانداردها و مشخصات اعلام‌شده مطابقت دارد.
مثل تأییدیه سلامت (معاینه فنی) برای خودرو قبل از انتقال سند.
مثل تأییدیه سلامت (معاینه فنی) برای خودرو قبل از انتقال سند.
گواهی بیمه (Insurance Certificate)
سندی که نشان می‌دهد کالا در برابر خسارت‌های احتمالی در حمل‌ونقل بیمه شده است.
اسناد مثبته گمرکی
مدارک رسمی صادرشده توسط گمرک که قانونی بودن ورود، خروج، یا جابه‌جایی کالا را تأیید می‌کنند. این اسناد (مثل پروانه ورود، پته گمرکی، یا پروانه صادراتی) برای اثبات مالکیت کالا یا رفع ظن قاچاق استفاده می‌شوند. برخلاف اظهارنامه گمرکی، این اسناد تأییدیه رسمی گمرک هستند.
مثال: ارائه پروانه ورود گمرکی برای اثبات قانونی بودن یک محموله لوازم خانگی.
مثال: ارائه پروانه ورود گمرکی برای اثبات قانونی بودن یک محموله لوازم خانگی.
پروانه ورود گمرکی
سندی که پس از ترخیص قطعی کالای وارداتی صادر می‌شود و نشان‌دهنده پرداخت حقوق و عوارض گمرکی است.
مثال: پروانه ورود برای یک محموله قطعات خودرو که به‌صورت قانونی ترخیص شده است.
مثال: پروانه ورود برای یک محموله قطعات خودرو که به‌صورت قانونی ترخیص شده است.
پته گمرکی
سندی برای ترخیص کالاهای کم‌ارزش یا غیرتجاری (مثل مرسولات پستی) با تشریفات ساده‌تر.
مثال: پته گمرکی برای یک گوشی موبایل واردشده توسط مسافر.
مثال: پته گمرکی برای یک گوشی موبایل واردشده توسط مسافر.
قبض سپرده موجب ترخیص کالا
سندی که نشان‌دهنده پرداخت سپرده برای ترخیص موقت کالا قبل از تکمیل تشریفات گمرکی است.
مثال: قبض سپرده برای ترخیص موقت یک دستگاه صنعتی تا ارائه اسناد کامل.
مثال: قبض سپرده برای ترخیص موقت یک دستگاه صنعتی تا ارائه اسناد کامل.
قبض خرید کالای متروکه، ضبطی یا بلاصاحب
سندی برای خرید کالاهایی که در گمرک متروکه، ضبط‌شده یا بدون صاحب مانده‌اند.
مثال: قبض خرید یک کانتینر لباس متروکه از گمرک بندرعباس.
مثال: قبض خرید یک کانتینر لباس متروکه از گمرک بندرعباس.
پروانه عبور
سندی برای انتقال کالا بین گمرک‌ها (ترانزیت داخلی یا خارجی) بدون پرداخت عوارض.
مثال: پروانه عبور برای انتقال کالا از گمرک بندرعباس به گمرک تهران.
مثال: پروانه عبور برای انتقال کالا از گمرک بندرعباس به گمرک تهران.
پروانه مرجوعی
سندی که اجازه بازگرداندن کالای وارداتی به مبدأ یا خروج کالای صادراتی برگشتی را می‌دهد.
مثال: پروانه مرجوعی برای بازگرداندن یک دستگاه معیوب به فروشنده خارجی.
مثال: پروانه مرجوعی برای بازگرداندن یک دستگاه معیوب به فروشنده خارجی.
پروانه ورود موقت
سندی برای ورود موقت کالا بدون پرداخت کامل عوارض، با شرط خروج پس از مدت مشخص.
مثال: پروانه ورود موقت برای تجهیزات نمایشگاهی در تهران.
مثال: پروانه ورود موقت برای تجهیزات نمایشگاهی در تهران.
پروانه ورود موقت برای پردازش
سندی برای ورود موقت کالا جهت پردازش (مثل تولید) و سپس صادرات آن.
مثال: پروانه برای ورود مواد اولیه جهت تولید لباس و صادرات.
مثال: پروانه برای ورود مواد اولیه جهت تولید لباس و صادرات.
پته عبور
سندی ساده‌تر از پروانه عبور برای انتقال کالاهای کم‌ارزش بین گمرک‌ها.
مثال: پته عبور برای انتقال ابزارآلات از گمرک فرودگاه به گمرک دیگر.
مثال: پته عبور برای انتقال ابزارآلات از گمرک فرودگاه به گمرک دیگر.
پروانه کران‌بری (کابوتاژ)
سندی برای حمل کالا بین بنادر یا گمرک‌های داخلی با وسایل نقلیه خارجی.
مثال: پروانه کران‌بری برای انتقال کالا از چابهار به بوشهر با کشتی خارجی.
مثال: پروانه کران‌بری برای انتقال کالا از چابهار به بوشهر با کشتی خارجی.
پروانه صادراتی
سندی که برای ترخیص قطعی کالای صادراتی صادر می‌شود و قانونی بودن خروج را تأیید می‌کند.
مثال: پروانه صادراتی برای صادرات فرش دستباف به آلمان.
مثال: پروانه صادراتی برای صادرات فرش دستباف به آلمان.
پروانه صدور موقت
سندی برای خروج موقت کالا با شرط بازگشت به کشور پس از مدت مشخص.
مثال: پروانه صدور موقت برای ارسال یک اثر هنری به نمایشگاه خارجی.
مثال: پروانه صدور موقت برای ارسال یک اثر هنری به نمایشگاه خارجی.
کارت مسافری مناطق آزاد
کارتی که توسط مناطق آزاد تجاری برای تأیید ورود قانونی کالاهای مسافری صادر می‌شود.
مثال: کارت مسافری برای خرید لپ‌تاپ در منطقه آزاد کیش.
مثال: کارت مسافری برای خرید لپ‌تاپ در منطقه آزاد کیش.
کارت هوشمند تکمیل و تأییدشده توسط گمرک
کارت الکترونیکی که اطلاعات کالا و تأییدیه گمرک را برای ترخیص سریع ثبت می‌کند.
مالیات، هزینه‌ها و ارزش‌گذاری گمرکی
این دسته شامل اصطلاحات مرتبط با هزینه‌ها، مالیات‌ها و روش‌های محاسبه ارزش کالا در گمرک است. این موارد برای واردکنندگان و صادرکنندگان مهم هستند، زیرا مستقیماً بر هزینه‌های نهایی تأثیر می‌گذارند.
حقوق ورودی
مالیات و عوارضی که گمرک برای ورود کالا به کشور دریافت می‌کند (شامل سود بازرگانی و سایر عوارض).
سود بازرگانی
بخشی از حقوق ورودی که دولت برای حمایت از تولید داخلی یا تنظیم بازار تعیین می‌کند.
ارزش CIF (Cost, Insurance, Freight)
ارزش کالا به‌اضافه هزینه حمل و بیمه تا رسیدن به گمرک مقصد.
مثال: اگر یک تلویزیون ۲۰۰۰ دلار قیمت داشته باشد و ۳۰۰ دلار هزینه حمل و بیمه، ارزش CIF آن ۲۳۰۰ دلار است.
ارزش FOB (Free on Board)
ارزش کالا در بندر مبدا بدون احتساب هزینه حمل و بیمه.
دموراژ (Demurrage)
جریمه‌ای که برای تأخیر در تخلیه کالا از کشتی، کانتینر یا انبار گمرکی پرداخت می‌شود.
مثال: مثل جریمه پارکینگ اگر ماشین را دیر از پارکینگ خارج کنید.
مثال: مثل جریمه پارکینگ اگر ماشین را دیر از پارکینگ خارج کنید.
انبارداری
هزینه‌ای که برای نگهداری کالا در انبارهای گمرک تا زمان ترخیص پرداخت می‌شود.
ارزش گمرکی (Customs Value)
ارزشی که گمرک بر اساس اسناد (مثل فاکتور) و قوانین برای محاسبه حقوق ورودی تعیین می‌کند.
تعرفه گمرکی
نرخ مالیاتی که بر اساس کد تعرفه کالا برای ورود یا خروج آن اعمال می‌شود.
معافیت گمرکی
شرایطی که در آن برخی کالاها (مثل کالاهای بشردوستانه) از پرداخت حقوق ورودی معاف می‌شوند.
مثال: کمک‌های امدادی برای زلزله‌زدگان ممکن است معافیت گمرکی داشته باشند.
مثال: کمک‌های امدادی برای زلزله‌زدگان ممکن است معافیت گمرکی داشته باشند.
فرآیندها و عملیات گمرکی
این دسته شامل اصطلاحات مربوط به مراحل عملیاتی در گمرک، از ورود و خروج کالا تا جابه‌جایی و بازرسی است. این فرآیندها برای صادرکنندگان و واردکنندگان کلیدی هستند.
ترخیص کالا
فرآیند آزادسازی کالا از گمرک پس از تکمیل اسناد، پرداخت هزینه‌ها و دریافت مجوزها.
مثال: مثل تحویل گرفتن بسته از اداره پست بعد از ارائه مدارک.
مثال: مثل تحویل گرفتن بسته از اداره پست بعد از ارائه مدارک.
ترانزیت
انتقال کالا از یک گمرک به گمرک دیگر (داخلی یا خارجی) بدون پرداخت حقوق ورودی.
مثال: انتقال کالا از گمرک بندرعباس به گمرک تهران برای ترخیص.
مثال: انتقال کالا از گمرک بندرعباس به گمرک تهران برای ترخیص.
بازرسی کالا
بررسی فیزیکی یا اسنادی کالا توسط گمرک یا شرکت‌های بازرسی برای اطمینان از صحت اطلاعات.
واردات قطعی
ورود کالا به کشور برای مصرف داخلی با پرداخت کامل حقوق گمرکی.
صادرات قطعی
ارسال کالا به خارج از کشور برای فروش یا استفاده دائم.
واردات موقت
ورود کالا به کشور برای مدت محدود (مثل نمایشگاه) بدون پرداخت کامل حقوق گمرکی.
مثال: آوردن تجهیزات فیلم‌برداری برای یک فیلم سینمایی که فیلم‌ساز خارجی داخل کشور می‌سازد.
مثال: آوردن تجهیزات فیلم‌برداری برای یک فیلم سینمایی که فیلم‌ساز خارجی داخل کشور می‌سازد.
صادرات موقت
ارسال کالا به خارج برای هدفی خاص (مثل تعمیر) با قصد بازگشت به کشور.
مثال: خارج کردن یک ماشین خاص برای تعمیر در کمپانی سازنده خارجی.
بازصادرات (Re-export)
صادر کردن کالایی که قبلاً وارد شده و در کشور استفاده نشده است.
مثال: کالایی که به اشتباه وارد شده و به کشور دیگری فرستاده می‌شود.
مثال: کالایی که به اشتباه وارد شده و به کشور دیگری فرستاده می‌شود.
ترانشیپمنت (Transshipment)
انتقال کالا از یک وسیله حمل (مثل کشتی) به وسیله دیگر در مسیر حمل بین‌المللی.
مثال: مثل تعویض پرواز در یک فرودگاه برای رسیدن به مقصد.
مثال: مثل تعویض پرواز در یک فرودگاه برای رسیدن به مقصد.
قوانین، مقررات و کدگذاری گمرکی
این دسته شامل اصطلاحات مربوط به قوانین، محدودیت‌ها و سیستم‌های کدگذاری است که برای رعایت مقررات گمرکی ضروری هستند.
کد تعرفه (HS Code)
کد بین‌المللی (سیستم هماهنگ‌شده) برای شناسایی نوع کالا و تعیین تعرفه و مقررات.
مثال: مثل بارکد روی محصولات که نوع کالا را مشخص می‌کند.
مثال: مثل بارکد روی محصولات که نوع کالا را مشخص می‌کند.
مجوز ورود
اجازه‌ای که از سازمان‌های خاص (مثل وزارت بهداشت یا جهاد کشاورزی) برای ورود برخی کالاها لازم است.
مثال: برای وارد کردن دارو، مجوز وزارت بهداشت لازم است.
مثال: برای وارد کردن دارو، مجوز وزارت بهداشت لازم است.
کالای ممنوعه
کالاهایی که به دلایل قانونی، فرهنگی یا بهداشتی نمی‌توان وارد یا صادر کرد.
مثال: مواد روان‌گردان در ایران ممنوع است.
تخلف گمرکی
هرگونه نقض قوانین گمرکی، مثل ارائه اطلاعات نادرست یا قاچاق.
مثال: اعلام ارزش کمتر کالا در اظهارنامه برای پرداخت مالیات کمتر.
مثال: اعلام ارزش کمتر کالا در اظهارنامه برای پرداخت مالیات کمتر.
قاچاق
ورود یا خروج غیرقانونی کالا بدون رعایت تشریفات گمرکی.
مثال: وارد کردن گوشی موبایل بدون ثبت در گمرک.
مثال: وارد کردن گوشی موبایل بدون ثبت در گمرک.
استاندارد اجباری
مقرراتی که کالا باید با آنها مطابقت داشته باشد تا اجازه ورود یا خروج بگیرد.
مثال: مواد غذایی باید استانداردهای بهداشتی را رعایت کنند.
مثال: مواد غذایی باید استانداردهای بهداشتی را رعایت کنند.
اصطلاحات حمل‌ونقل و لجستیک گمرکی
این دسته شامل اصطلاحات مرتبط با حمل‌ونقل، انبارش و مدیریت لجستیکی کالاها در فرآیند گمرکی است.
کانتینر
محفظه استاندارد فلزی برای حمل کالا با کشتی، قطار یا کامیون.
مثل جعبه‌های بزرگ که در بندر روی کشتی بار می‌شوند.
مثل جعبه‌های بزرگ که در بندر روی کشتی بار می‌شوند.
فورواردر (Freight Forwarder)
شخص یا شرکتی که هماهنگی حمل‌ونقل بین‌المللی کالا را انجام می‌دهد.
مثل آژانس مسافرتی که سفر شما را هماهنگ می‌کند.
مثل آژانس مسافرتی که سفر شما را هماهنگ می‌کند.
کریر (Carrier)
شرکت یا وسیله‌ای که کالا را حمل می‌کند (مثل کشتی یا هواپیما).
انبار گمرکی (Customs Warehouse)
مکانی که کالاها تا زمان ترخیص یا انتقال تحت نظارت گمرک نگهداری می‌شوند.
دروازه گمرکی (Customs Gate)
محل ورود یا خروج کالا در گمرک که تشریفات در آن انجام می‌شود.
اصطلاحات تجاری و قراردادهای بین‌المللی
این دسته شامل اصطلاحات مرتبط با قراردادها و شرایط تجاری بین‌المللی است که در گمرک و تجارت خارجی استفاده می‌شوند.
اینکوترمز (Incoterms)
مجموعه قوانین بین‌المللی که مسئولیت‌های خریدار و فروشنده در حمل کالا را مشخص می‌کند.
مثال: در قرارداد FOB، فروشنده فقط تا بندر مبدا مسئول است.
مثال: در قرارداد FOB، فروشنده فقط تا بندر مبدا مسئول است.
اعتبار اسنادی (Letter of Credit)
تعهدی بانکی که تضمین می‌کند پول خریدار به فروشنده پرداخت می‌شود اگر شرایط قرارداد رعایت شود.
مثل ضمانت‌نامه بانکی برای خرید خانه.
مثل ضمانت‌نامه بانکی برای خرید خانه.
پروفرما (Proforma Invoice)
پیش‌فاکتوری که فروشنده قبل از ارسال کالا برای خریدار صادر می‌کند و شرایط معامله را نشان می‌دهد.
دامپینگ (Dumping)
فروش کالا در بازار خارجی با قیمتی پایین‌تر از بازار داخلی برای رقابت ناعادلانه.
مثال: فروش فولاد ارزان‌تر از قیمت داخلی در کشور دیگر.
مثال: فروش فولاد ارزان‌تر از قیمت داخلی در کشور دیگر.
تراز تجاری (Trade Balance)
تفاوت بین ارزش صادرات و واردات یک کشور.
مثال: اگر ایران بیشتر صادر کند تا وارد، تراز تجاری مثبت است.
مثال: اگر ایران بیشتر صادر کند تا وارد، تراز تجاری مثبت است.
اصطلاحات متفرقه گمرکی
این دسته شامل اصطلاحات دیگری است که در گمرک و تجارت بین‌الملل رایج هستند اما در دسته‌های بالا جای نگرفتند.
گمرک (Customs)
سازمان دولتی مسئول نظارت بر ورود و خروج کالا، دریافت مالیات و اجرای قوانین تجاری.
ترخیص‌کار (Customs Broker)
شخصی که به نمایندگی از واردکننده یا صادرکننده تشریفات گمرکی را انجام می‌دهد.
مثل وکیل که به‌جای شما کارهای قانونی و دادگستری را انجام می‌دهد.
مثل وکیل که به‌جای شما کارهای قانونی و دادگستری را انجام می‌دهد.
منطقه آزاد تجاری
مناطقی که در آنها قوانین گمرکی ساده‌تر است و معافیت‌هایی برای تجارت وجود دارد.
مثل جزیره کیش که برخی کالاها بدون مالیات وارد می‌شوند.